Since 2015, several reports [1] have shed light on the shortcomings of mental health support offered to asylum seekers and refugees both on the islands and mainland Greece. As Mental Health and Psychosocial Support (MHPSS) and human rights organizations on Lesvos, we have long witnessed ongoing systematic neglect and patient rights violations of refugees with psychological concerns [2], described further down this Note. Our attempts to raise these issues with the Ministry of Health, designated public mental health focal points and other authorities, have thus far seen no visible results. In light of the recent announcement by the Ministry of Health regarding the creation of supplementary mental health facilities dedicated specifically to refugees and migrants [3], we are issuing this policy note to highlight four key gaps that we have observed through our work on the ground and offer our recommendations.
1. Lack of specialized mental health support
Among refugees and asylum seekers who access mental health services, certain populations are more vulnerable and require more specialized support. Individuals with concurrent disorders [4], children with developmental conditions, as well as chronic psychiatric patients or people who have yet to receive a definitive diagnosis have been precluded from receiving appropriate and timely care, with devastating consequences to their wellbeing. On Lesvos, there have hardly been any services to cover the needs of refugee children with developmental conditions; the only child psychiatrist on the island serves the needs of both the local and refugee population, resulting in long waiting times and delays in assessments. At the same time, individuals with substance abuse problems are only able to access prevention counseling programs that lack the infrastructure to provide in-house psychiatric support or interpretation, which is vitally important in bridging language and cultural barriers. Despite existing data pointing to the prevalence of refugee youth facing substance use issues, Lesvos has no therapeutic communities similar to those on the mainland. Moreover, there are no long-standing collaborations between NGOs and public services to implement targeted addiction interventions, treatment and rehabilitation.
Another harrowing aspect of this reality is that chronic mental health conditions are difficult to diagnose in this context, resulting in inconsistent assessments with multiple - and occasionally conflicting - diagnoses and medication between practitioners. Indicatively, throughout the course of a year, Ms F., 56 years old, was alternately diagnosed with Unspecified psychosis (ICD-10 Code: F29), Hypomania (F30), Dementia in Alzheimer (F00) by different psychiatrists and neurologists in the Lesvos hospital. All these practitioners seemingly failed to engage in interdepartmental communication or cross-reference the given diagnoses, despite practicing in the very same hospital on the island. Ms F. is among several chronic psychiatric cases seen by MHPSS actors who require holistic care beyond medication and psychological sessions; such cases benefit from treatment in community mental health settings with proper accommodation and support from interdisciplinary staff (including occupational therapists, nurses, support workers, etc). Presently, such individuals rely on the caregiving support of relatives or even neighbors, which is highly insufficient to address their complex and evolving needs.
2. Lack of established protocols for psychiatric care and mental health emergencies
There are no documented, centralized or agreed-upon standards and referral pathways when it comes to mental health emergencies of refugees and asylum seekers residing in the Mavrovouni camp. Typically, individuals in need of psychiatric evaluation and/or prescription of psychotropic medications, when identified, are referred to private Greek psychiatrists through coordinated efforts of MHPSS staff. At present, the identification of individuals experiencing mental health crises - as well as any follow-up actions including psychological first aid during night shifts or any referrals to hospital emergency services - are heavily dependent on MHPSS staff, who often have to navigate extremely challenging situations outside working hours, with little to no support from local medical authorities.
In the absence of a formally established pathway or common emergency protocol, there have been observed inconsistent, irregular or arbitrary responses to people requiring immediate and urgent care as a result of attempted suicide, self-harm, psychosis and other emergencies. Several cases of individuals with acute mental health needs have been reported, with some being well-received by the hospital emergency department and others being turned away on the justification that their challenges do not constitute an emergency and therefore do not require consultation with or treatment at the inpatient psychiatric unit. This is likely due to a combination of factors ranging from hospital staff shortages and lack of coordination and efficient information-sharing between NGO and state MH actors to inadequate training and lack of cultural competency of hospital staff. Critically, this results in the ongoing re-traumatization of refugee patients, who find themselves being redirected from one service to the other while their mental health condition continues to deteriorate. For people in urgent need of care, MHPSS staff are tasked with the unenviable duty of weighing in this risk of re-traumatization when referring to the emergency unit, while faced with widespread resistance from public health actors.
3. Limited accessibility to hospital psychiatric services
For refugees and asylum seekers who require psychiatric services and/or hospitalization for a mental health emergency, access to public health care on Lesvos remains an arduous process. While acknowledging that this picture is not indicative of all services offered and all professionals employed in the Lesvos hospital, and that locals also suffer from many of the shortcomings of the system, multiple and serious challenges have been observed and reported by refugee patients and NGO workers alike. These include difficulties accessing hospital services (such as challenges booking appointments in the first place), lack of in-hospital interpretation (with NGO-hired interpreters accompanying patients often being sent away without justification), dismissive and discriminatory attitudes among hospital staff [5], and lack of adequate information provided to patients admitted to the psychiatric unit concerning their condition and health status.
Moreover, we have identified the recurring psychiatric practice of diagnosing refugee patients with ‘Problems related to lifestyle, unspecified’ (ICD-10 Z72.9 diagnosis code), whilst heavy antidepressants and antipsychotics are being prescribed. Though mental distress is linked to social determinants, the hospital’s insistence on using the Z72.9 code as the sole psychiatric diagnosis for refugees and asylum seekers reflects a lack of interest in the complexity of their experience. Living conditions are used as a pretext to deny that refugees have legitimate mental health problems and diagnose them appropriately. As an example, MHPSS actors have identified at least 5 cases in the last year with indications of PTSD, OCD and psychosis which had received the diagnosis Z72.9 along with unwarranted prescriptions of antidepressant and antipsychotic medication.
4. Lack of appropriate accommodation for psychiatric patients
As the number of available places in apartments in the ESTIA II accommodation program is steadily decreasing across Greece, there is growing concern about the wellbeing of mental health patients. MHPSS actors on Lesvos have observed a significant protection gap since November 2021, when ESTIA II closed down on the island and housing options for vulnerable individuals outside of the camp became non-existent. Individuals with severe and chronic mental health conditions face additional discrimination as every accommodation scheme implemented to this date (including ESTIA I and ESTIA II) lists ‘psychiatric conditions’ as an exclusion criterion and thus prohibits them from accessing appropriate housing and support. Additionally, the only government-funded program providing integration support to recognized refugees, HELIOS, offers little to no external support to individuals enrolled in the program in navigating the administrative process of signing a housing contract. It must be noted that this process is arguably more demanding for those currently facing psychosocial challenges.
In light of the dramatic reduction in available accommodation services and the expected closure of ESTIA-II in late 2022, combined with the assumption that “psychiatric conditions should be left to specialists”, the only viable resource available to psychiatric patients is medication, rather than targeted, comprehensive support that addresses the various social determinants of mental health, such as access to safe and dignifying living conditions. Given this lack of infrastructural support, practitioners feel disproportionately responsible for the future, safety and wellbeing of their patients.
Recommendations
In anticipation of the new mental health facilities being developed across Greece specifically for refugees and asylum seekers, we consider this an opportune moment to address long-standing gaps. We welcome the announcement as a necessary step forward, but the fact remains that hundreds of refugee mental health patients on Lesvos continue to be exposed to further harm. Based on the aforementioned points, we encourage the Ministry of Health to take the following into consideration and take the necessary steps to prioritize and facilitate access to national health service delivery for refugees and asylum seekers:
- Work in partnership with MHPSS actors and regularly participate in central MHPSS coordination mechanisms and discussions to harmonize the response within North Aegean islands and mainland Greece;
- Ensure appropriate response and continuation of care for individuals who receive psychiatric support on the islands and are transferred to the mainland, through proper monitoring and interventions that explicitly address barriers to access to healthcare, such as distance to facilities, interpretation services and discriminatory attitudes by providers;
- Implement formal evidence-based standards, treatment protocols, guidelines, as well as referral mechanisms and accompaniment services for acute mental health crises and emergencies and ensure they are properly followed by both public, institutional, and community-based MHPSS actors and NGOs;
- Implement a comprehensive referral system that would allow for increased transparency and accountability among mental health actors, while avoiding duplication of cases and ongoing re-traumatization of patients;
- Consider on-site provision of psychiatric services, as well as mobile MHPSS teams and community mental health support for adults and children in urgent need of care on the islands;
More specifically, regarding the supplementary mental health facilities announced for the refugee and migrant populations:
- To ensure that shelters and interventions of psychosocial rehabilitation target the specific needs of refugee patients with complex or chronic mental health challenges and/or concurrent disorders while accounting for the community (re-)integration of such individuals, ensuring that they feel safe and stabilized, regain their dignity, and connect with others, while having access to vital services such as housing, cash assistance and livelihoods programs;
- To provide appropriate accommodation for refugees with severe mental health concerns by creating additional shelters or placements for refugees in facilities that already exist for the general population across Greece and also consider a semi-independent living [SIL] scheme to ensure dual integration (as refugees in Greece; as mental health patients in the community);
- Through collaboration, knowledge sharing, and exchange of technical expertise between state and NGO actors, to explore ways (including capacity building and ongoing supervision provision) through which the new facilities will promote systemic change by avoiding perpetuation of problematic attitudes and practices witnessed in public services in recent years;
- To provide clarity on the reasoning behind the need to establish distinctive services for refugees, asylum seekers and migrants, and ensure that these services are in line with national systems addressed to the local population (such as accreditation, supervision by the Ministry of Health, harmonization of standards, etc.);
- To consult and engage with specific target groups such as people with disabilities; people with co-occurring psychiatric and neurological conditions; women and girls; men and boys; LGBTQIA+ individuals; children and adolescents; parents, guardians and caregivers; people facing addiction issues; etc, about their views and needs regarding these services. This may take the form of a participatory action plan allowing refugees to be informed about - and have meaningful impact in - the planning and execution of services that affect them, as well as a community feedback and response mechanism using tools such as interviews, focus groups and questionnaires, and ensuring appropriate action by service providers has been taken in a responsible and transparent manner
Για τους πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο που διαμένουν στη Λέσβο, η ψυχική υγεία παραμένει μια αόρατη ευαλωτότητα
Επισημάνσεις & Συστάσεις
Από το 2015 και έπειτα, αρκετές εκθέσεις [1] έχουν ρίξει φως στα ελλείμματα της παρεχόμενης ψυχολογικής υποστήριξης σε αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες τόσο στα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου όσο και στην ελληνική ενδοχώρα. Ως πάροχοι υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας και Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης [ΨΥΨΚΥ] και ως φορείς ανθρωπίνων δικαιωμάτων με δραστηριοποίηση στη Λέσβο, έχουμε υπάρξει μάρτυρες μιας διαρκούς συστημικής αμέλειας και παραβίασης των δικαιωμάτων ψυχικά πασχόντων προσφύγων [2], όπως αναλύεται ακολούθως. Οι προσπάθειές μας να εγείρουμε τα θέματα αυτά στο Υπουργείο Υγείας, σε αρμόδια πρόσωπα αναφοράς και σε άλλες δημόσιες αρχές ψυχοκοινωνικής περίθαλψης δεν έχουν αποδώσει ορατά αποτελέσματα. Ορμώμενες και ορμώμενοι από την ανακοίνωση του Υπουργείου για τη δημιουργία συμπληρωματικών Μονάδων Ψυχικής Υγείας, ειδικών για πρόσφυγες και μετανάστες [3], δημοσιοποιούμε το σημείωμα αυτό ώστε να αναδείξουμε τέσσερα κρίσιμα κενά ως σημεία, τα οποία έχουμε παρατηρήσει μέσα από τη δουλειά μας στο πεδίο, και για να μοιραστούμε ορισμένες συστάσεις.
- Έλλειψη εξειδικευμένης ψυχικής φροντίδας
Μεταξύ των προσφύγων και αιτούντων άσυλο που λαμβάνουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας υπάρχουν συγκεκριμένες υποομάδες με αυξημένη ευαλωτότητα και ανάγκη εξειδικευμένης παρέμβασης. Άτομα με συννοσηρότητα διαταραχών [4], παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές, καθώς και χρόνια ψυχιατρικά πάσχοντες ή άτομα που δεν έχουν λάβει ξεκάθαρη διάγνωση αποκλείονται από την παροχή κατάλληλης και έγκαιρης φροντίδας με δυσμενείς συνέπειες στην ευημερία τους. Στη Λέσβο, οι υπηρεσίες που καλύπτουν τις ανάγκες των παιδιών προσφύγων με αναπτυξιακές διαταραχές είναι μηδαμινές, καθώς η μοναδική παιδοψυχίατρος που δραστηριοποιείται στο νησί καλύπτει επιπλέον τις ανάγκες του ντόπιου πληθυσμού, με αποτέλεσμα να παρατηρείται μακρόχρονη αναμονή και καθυστερήσεις στις εκτιμήσεις. Την ίδια στιγμή, άτομα με θέματα κατάχρησης ουσιών έχουν πρόσβαση μόνο σε προγράμματα συμβουλευτικής πρόληψης, τα οποία υπολείπονται υποδομών για την κάλυψη ψυχιατρικής υποστήριξης ή διερμηνείας, υπηρεσίες αναγκαίες για τη γεφύρωση γλωσσικών και πολιτισμικών εμποδίων. Παρά τα υπάρχοντα δεδομένα που υποδεικνύουν την έκταση του φαινομένου κατάχρησης ουσιών σε νεαρούς πρόσφυγες, η Λέσβος δεν έχει θεραπευτικές κοινότητες όπως αυτές στην ενδοχώρα. Επιπλέον, δεν υφίστανται σταθερές, μακροπρόθεσμες συνεργασίες μεταξύ ΜΚΟ και δημόσιων φορέων για την εφαρμογή στοχευμένων παρεμβάσεων στην απεξάρτηση, θεραπεία και επανένταξη.
Μια ακόμη αλγεινή πλευρά αυτής της πραγματικότητας αφορά τη δυσκολία διάγνωσης χρόνιων ψυχιατρικών διαταραχών, οδηγώντας σε μη συνεκτικές ψυχιατρικές εκτιμήσεις. Ενίοτε δε, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι η αναντιστοιχία μεταξύ διαγνώσεων και φαρμακευτικής αγωγής. Ενδεικτικά, στο πέρασμα ενός χρόνου, η κ. F., 56 χρονών, έλαβε τις εξής διαφορετικές διαγνώσεις: Μη οργανική ψύχωση (κωδικός ICD-10 F29), Μανιακό Επεισόδιο (κωδικός ICD-10 F30), Άνοια στη Νόσο του Alzheimer (κωδικός ICD-10 F00), από διαφορετικούς ψυχιάτρους και νευρολόγους στο νοσοκομείο της Λέσβου, ενώ φαίνεται ότι δεν υπήρξε διατμηματική επικοινωνία μεταξύ των επαγγελματιών που την εξέτασαν ή αναφορά σε προηγούμενες δοθείσες διαγνώσεις, παρότι πρόκειται για το ίδιο νοσοκομείο. Η κ. F. συγκαταλέγεται στις πολυάριθμες περιπτώσεις με χρόνιες ψυχιατρικές προκλήσεις που έχουμε δει να χρήζουν ολιστικής φροντίδας, πέραν της φαρμακευτικής αγωγής και των ψυχολογικών συνεδριών. Τέτοιες περιπτώσεις ωφελούνται από τη θεραπευτική αποκατάσταση σε κοινοτικά πλαίσια ψυχικής υγείας με κατάλληλη στέγαση και υποστήριξη από διεπιστημονικό προσωπικό (συμπεριλαμβανομένων εργοθεραπευτών, νοσηλευτών, φροντιστών, κ.λπ.). Έως σήμερα, τα άτομα αυτά βασίζονται στη βοήθεια συγγενών ή ακόμα και γειτόνων που λειτουργούν μεν ως φροντιστές, εξαιρετικά ανεπαρκώς δε για τις περίπλοκες και ολοένα εξελισσόμενες ανάγκες που προκύπτουν.
- Απουσία πρωτοκόλλων για ψυχιατρική φροντίδα και επείγοντα ψυχιατρικά περιστατικά
Σε ό,τι αφορά τα ψυχιατρικά επείγοντα προσφύγων και αιτούντων άσυλο στο ΚΥΤ Μαυροβουνίου, δεν υφίστανται καταγεγραμμένες, κεντρικές ή συμφωνημένες διαδικασίες παραπομπών. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, όταν εντοπίζονται άτομα που χρήζουν ψυχιατρικής εκτίμησης ή/και συνταγογράφησης ψυχιατρικών φαρμάκων, παραπέμπονται σε ιδιώτες Έλληνες ψυχιάτρους μέσω συντονισμένων προσπαθειών των επαγγελματιών ψυχικής υγείας. Στο παρόν, ο εντοπισμός ατόμων σε κρίση ή οξεία φάση σοβαρών ψυχικών διαταραχών, καθώς και οι επακόλουθες ενέργειες που απαιτούνται - όπως πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας σε νυχτερινές βάρδιες ή παραπομπές στα επείγοντα του νοσοκομείου - βασίζονται εν πολλοίς στο προσωπικό φορέων ΨΥΨΚΥ , το οποίο καλείται να διαχειριστεί ιδιαίτερα δυσχερείς καταστάσεις εκτός εργάσιμου ωραρίου, με ελάχιστη έως και καμία υποστήριξη από τις τοπικές ιατρικές αρχές.
Εν τη απουσία ενός επίσημου συστήματος παραπομπών ή ενός ενιαίου πρωτοκόλλου διαχείρισης επειγόντων, έχουν παρατηρηθεί ασυνεπείς, ακανόνιστες ή αυθαίρετες αποκρίσεις σε ανθρώπους που χρήζουν άμεσης και επείγουσας φροντίδας μετά από απόπειρες αυτοκτονίας, αυτό-τραυματισμούς, ψυχωτικά επεισόδια και άλλες κρίσιμες καταστάσεις. Έχουν παρατηρηθεί περιπτώσεις ατόμων σε οξεία ψυχολογική κατάσταση, εκ των οποίων ορισμένες γίνονται δεκτές από τα επείγοντα του νοσοκομείου, ενώ άλλες στέλνονται πίσω στο ΚΥΤ με την αιτιολογία ότι η κατάστασή τους δεν είναι επείγουσα και δεν χρήζουν συμβουλευτικής ή ενδο-νοσοκομειακής περίθαλψης στα ψυχιατρικά εξωτερικά ιατρεία. Αυτό ενδεχομένως οφείλεται σε εύρος συνδυαστικών παραγόντων, από ελλείψεις νοσοκομειακού προσωπικού, έλλειψη συντονισμού και ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ μη κρατικών και κρατικών φορέων ψυχικής υγείας έως και ελλιπή εκπαίδευση σε διαπολιτισμικές δεξιότητες στο ιατρικό-νοσηλευτικό προσωπικό. Καθοριστική συνέπεια της παραπάνω συνθήκης είναι ο επανατραυματισμός των προσφύγων-ασθενών, οι οποίοι ανακατευθύνονται από τη μια υπηρεσία στην άλλη, τη στιγμή που η ψυχική τους κατάσταση εξακολουθεί να επιδεινώνεται. Σε περιπτώσεις κρίσης, οι επαγγελματίες φορέων ΨΥΨΚΥ υποχρεούνται να ζυγίσουν το ρίσκο του επανατραυματισμού των εξυπηρετούμενων όταν παραπέμπουν στα επείγοντα, αντιμετωπίζοντας παράλληλα μια ευρεία αντίσταση από δημόσιους φορείς υγείας.
- Περιορισμένη πρόσβαση σε δημόσιες ψυχιατρικές υπηρεσίες
Η πρόσβαση στη δημόσια υγειονομική περίθαλψη στη Λέσβο παραμένει μία δύσβατη διαδικασία για τους αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες που χρήζουν ψυχιατρικών υπηρεσιών ή/και ψυχιατρική νοσηλεία. Αναγνωρίζοντας βεβαίως ότι αυτή η εικόνα δεν είναι ενδεικτική για όλες τις παρεχόμενες υπηρεσίες και όλους τους εργαζόμενους συλλήβδην στο νοσοκομείο της Λέσβου - καθώς και ότι ο ντόπιος πληθυσμός υφίσταται τα ίδια συστημικά ελλείμματα - έχουν παρατηρηθεί, τόσο από ασθενείς πρόσφυγες όσο και από εργαζόμενους ΜΚΟ, πολλαπλά και σοβαρά εμπόδια. Συγκεκριμένα, παρατηρούνται
- δυσκολίες στην πρόσβαση σε νοσοκομειακές υπηρεσίες (για παράδειγμα, το ίδιο το κλείσιμο ραντεβού στο νοσοκομείο καθίσταται κατά περιπτώσεις αδύνατο),
- απουσία ενδονοσοκομειακής διερμηνείας (με τους διερμηνείς-εργαζόμενους σε ΜΚΟ που συνοδεύουν ασθενείς για να καλύψουν το εν λόγω κενό να διώχνονται συχνά χωρίς αιτιολόγηση),
- απαξιωτική και προκατειλημμένη στάση από προσωπικό του νοσοκομείου, [5]
- απουσία επαρκούς πληροφόρησης στους ασθενείς που εισάγονται στην ψυχιατρική μονάδα σχετικά με τη διάγνωση και την κατάσταση της υγείας τους.
Επιπρόσθετα, έχουμε εντοπίσει την επαναλαμβανόμενη ψυχιατρική τακτική διάγνωσης ασθενών προσφύγων με «Προβλήματα σχετιζόμενα με τον τρόπο ζωής (κωδικός διάγνωσης ICD-10 Z72.9), με ταυτόχρονη συνταγογράφηση βαρέων αντικαταθλιπτικών και αντιψυχωσικών φαρμάκων. Παρότι η ψυχική δυσφορία συνδέεται πράγματι με κοινωνικούς παράγοντες, η επιμονή του νοσοκομείου να χρησιμοποιεί τον κωδικό Z72.9 ως τη μόνη ψυχιατρική διάγνωση για πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο αντανακλά την έλλειψη ενδιαφέροντος για την πολυπλοκότητα της εμπειρίας τους. Οι συνθήκες διαβίωσης χρησιμοποιούνται ως πρόσχημα για την άρνηση ότι οι πρόσφυγες βιώνουν υπαρκτά ψυχολογικά ζητήματα και χρήζουν κατάλληλης διάγνωσης. Για παράδειγμα, οι ΨΥΨΚΥ φορείς έχουν εντοπίσει τουλάχιστον 5 περιπτώσεις τον τελευταίο χρόνο με ενδείξεις μετατραυματικής διαταραχής, ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής και ψύχωσης που έλαβαν τη διάγνωση Z72.9, συνοδευόμενη από αναντίστοιχη συνταγογράφηση αντικαταθλιπτικών και αντιψυχωσικών φαρμάκων.
- Έλλειψη κατάλληλης στέγασης για ψυχιατρικούς ασθενείς
Με τον αριθμό των διαθέσιμων θέσεων σε διαμερίσματα στο πρόγραμμα στέγασης ESTIA II να μειώνεται σταθερά σε ολόκληρη την Ελλάδα, υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία για την ευημερία των ατόμων με ψυχολογικές προκλήσεις. Οι φορείς ΨΥΨΚΥ στη Λέσβο έχουν παρατηρήσει ένα κρίσιμο κενό στον τομέα της προστασίας από τον Νοέμβριο του 2021, όταν το πρόγραμμα ESTIA II έκλεισε αιφνιδιαστικά στο νησί και έκτοτε φαίνεται να μην υπάρχουν διαθέσιμες επιλογές στέγασης για ευάλωτα άτομα εκτός του καταυλισμού. Άτομα με σοβαρές και χρόνιες ψυχιατρικές δυσκολίες αντιμετωπίζουν πρόσθετες διακρίσεις, καθώς σε κάθε πρόγραμμα στέγασης που έχει υλοποιηθεί μέχρι σήμερα (συμπεριλαμβανομένων των ESTIA I και ESTIA II) οι “ψυχιατρικές παθήσεις” αναφέρονται ως κριτήριο αποκλεισμού από το πρόγραμμα, με συνέπεια την παρεμπόδιση των ατόμων από την πρόσβασή τους σε κατάλληλη στέγαση και φροντίδα. Επιπλέον, το μόνο χρηματοδοτούμενο από την κυβέρνηση πρόγραμμα που παρέχει ενταξιακή στήριξη σε αναγνωρισμένους πρόσφυγες, το HELIOS, προσφέρει ελάχιστη έως καθόλου εξωτερική βοήθεια σε εγγεγραμμένα άτομα του προγράμματος για την πλοήγησή τους σε διοικητικές διαδικασίες, όπως η υπογραφή ιδιωτικού συμφωνητικού μίσθωσης κατοικίας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η εν λόγω διαδικασία είναι αναμφισβήτητα πιο απαιτητική για άτομα με ψυχοκοινωνικές προκλήσεις.
Στον απόηχο της δραματικής μείωσης των διαθέσιμων υπηρεσιών στέγασης και της αναμενόμενης ολοκλήρωσης του προγράμματος ESTIA-II στα τέλη του 2022, και υπό τη σκοπιά ότι “οι ψυχιατρικές παθήσεις πρέπει να αφήνονται στους ειδικούς”, η μοναδική φερόμενη ως βιώσιμη λύση αυτήν τη στιγμή για τους πρόσφυγες ψυχικά πάσχοντες είναι η φαρμακευτική αγωγή, αντί μιας στοχευμένης, ολιστικής παρέμβασης που θα λαμβάνει υπόψη τους διάφορους κοινωνικούς προσδιοριστές της υγείας, όπως η πρόσβαση σε ασφαλείς και αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης. Δεδομένης αυτής της έλλειψης υποστηρικτικών υποδομών, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας αισθάνονται δυσανάλογα υπεύθυνοι για το μέλλον, την ασφάλεια και την ευημερία των ασθενών τους.
Συστάσεις
Εν αναμονή των νέων Μονάδων Ψυχικής Υγείας που θα συσταθούν στην ελληνική ενδοχώρα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες του προσφυγικού και μεταναστευτικού πληθυσμού, θεωρούμε ότι αυτή είναι η πλέον κατάλληλη στιγμή για τη διαχείριση και αντιμετώπιση ορισμένων μακροχρόνιων κενών. Χαιρετίζουμε την ανακοίνωση ως ένα απαραίτητο βήμα προς τα εμπρός, αλλά το γεγονός ότι εκατοντάδες πρόσφυγες ψυχικά πάσχοντες στη Λέσβο συνεχίζουν να εκτίθενται σε περαιτέρω βλάβη, παραμένει. Με βάση τις ανωτέρω επισημάνσεις, θα θέλαμε να ενθαρρύνουμε το Υπουργείο Υγείας να λάβει υπόψη τις παρακάτω συστάσεις, λαμβάνοντας μέτρα για την προτεραιοποίηση και τη διευκόλυνση της πρόσβασης των προσφύγων και αιτούντων άσυλο στην παροχή εθνικών παροχών υγείας:
- Τη συνεργασία με φορείς ΨΥΨΚΥ και την τακτική συμμετοχή σε συντονιστικούς μηχανισμούς και συζητήσεις των φορέων για την εναρμόνιση της απόκρισης στα νησιά του Βορείου Αιγαίου και της ηπειρωτικής Ελλάδας
- Τη διασφάλιση της απόκρισης και των κατάλληλων χειρισμών για τη συνέχιση της φροντίδας ατόμων που λαμβάνουν ψυχιατρική υποστήριξη στα νησιά και μεταφέρονται στην ηπειρωτική χώρα, μέσω παρακολούθησης/επίβλεψης των παρεμβάσεων και λήψης μέτρων για την αντιμετώπιση εμποδίων πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη, όπως η δυσκολία πρόσβασης στις εγκαταστάσεις λόγω χιλιομετρικής απόστασης, οι υπηρεσίες διερμηνείας και οι συμπεριφορές διακριτικής μεταχείρισης από τους παρόχους υγείας
- Την εφαρμογή επιστημονικά τεκμηριωμένων θεραπευτικών προσεγγίσεων και ενδειγμένων προτύπων, πρωτοκόλλων, κατευθυντήριων γραμμών, καθώς και μηχανισμών παραπομπής και υπηρεσιών συνοδείας σε καταστάσεις κρίσης και οξέα περιστατικά. Τη διασφάλιση ότι οι εν λόγω προσεγγίσεις, πρότυπα, πρωτόκολλα, κατευθυντήριες γραμμές και μηχανισμοί παραπομπής ακολουθούνται με συνέπεια σε καταστάσεις κρίσης τόσο από δημόσιους και θεσμικούς φορείς, όσο και από ΨΥΨΚΥ φορείς που δραστηριοποιούνται στο επίπεδο της κοινότητας και ΜΚΟ
- Την εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου και ολιστικού συστήματος παραπομπής βασιζόμενου στην αυξημένη διαφάνεια και υπευθυνότητα μεταξύ των διαφορετικών παρόχων ψυχικής υγείας, αποφεύγοντας παράλληλα την αλληλοεπικάλυψη των υπηρεσιών και τον συνεχή επανατραυματισμό των ανθρώπων
- Την εξέταση της παροχής ψυχιατρικών υπηρεσιών εντός των ΚΥΤ, τη σύσταση κινητών ψυχοκοινωνικών ομάδων, καθώς και τη δημιουργία πλαισίων/παρεμβάσεων κοινοτικής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης για ενήλικες και παιδιά με επείγουσες ανάγκες στα νησιά
Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τις συμπληρωματικές Μονάδες Ψυχικής Υγείας που ανακοινώθηκαν για τον προσφυγικό και μεταναστευτικό πληθυσμό:
- Τη διασφάλιση ότι οι δομές και παρεμβάσεις ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης απευθύνονται στις συγκεκριμένες ανάγκες ατόμων με σύνθετες ή χρόνιες ψυχολογικές προκλήσεις ή/και διαταραχές, με παράλληλη μέριμνα για την (επαν)ένταξη των ατόμων στην κοινότητα, στοχεύοντας στη διασφάλιση της ασφάλειας και της σταθεροποίησής τους, την ανάκτηση της αξιοπρέπειας και της σύνδεσης με τους άλλους, καθώς και την πρόσβαση σε καίριες υπηρεσίες όπως στέγαση, οικονομική βοήθεια και προγράμματα εργασιακής ένταξης
- Την παροχή κατάλληλης στέγασης για πρόσφυγες που αντιμετωπίζουν σοβαρά ζητήματα ψυχικής υγείας, δημιουργώντας συμπληρωματικές δομές ή επιπρόσθετες θέσεις για πρόσφυγες σε υπάρχουσες Μονάδες ανά την Ελλάδα για το γενικό πληθυσμό, ή δημιουργώντας δομές ημι-αυτόνομης διαβίωσης για τη διασφάλιση διπλής ένταξης (ως πρόσφυγες στην Ελλάδα και ως ψυχικά πάσχοντες στην ευρύτερη κοινότητα)
- Τη διερεύνηση τρόπων (όπως παροχή εκπαιδεύσεων και συστηματικής εποπτείας), μέσω συνεργασίας, ανταλλαγής γνώσεων και επιστημονικής εμπειρογνωμοσύνης, με τους οποίους οι νέες δομές θα προωθήσουν αλλαγές σε επίπεδο συστήματος, αποφεύγοντας τη διαιώνιση προβληματικών στάσεων και πρακτικών που έχουν παρατηρηθεί στις δημόσιες υπηρεσίες τα τελευταία χρόνια
- Τη διευκρίνιση του σκεπτικού πίσω από την ανάγκη ίδρυσης διακριτών υπηρεσιών για πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και μετανάστες, όπως και τη διαβεβαίωση ότι οι εν λόγω υπηρεσίες θα εναρμονίζονται με τα εθνικά συστήματα που απευθύνονται στον ντόπιο πληθυσμό (όπως πιστοποίηση, εποπτεία/αξιολόγηση από το Υπουργείο Υγείας, εναρμονισμός προτύπων/standards και κριτηρίων, κοκ)
- Τη συμβολή και την εμπλοκή ειδικών ομάδων του πληθυσμού, όπως άτομα ΑΜΕΑ, άτομα με χρόνιες ψυχιατρικές ή/και νευρολογικές παθήσεις, γυναίκες και κορίτσια, άνδρες και αγόρια, μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, παιδιά και εφήβους, γονείς, κηδεμόνες και φροντιστές, άτομα με θέματα εξάρτησης κ.α., μέσω της δημιουργίας μηχανισμών που να επιτρέπουν στους λήπτες υπηρεσιών να εκφράσουν την οπτική και τις ανάγκες τους σχετικά με τις υπηρεσίες που τους παρέχονται. Τέτοια προσπάθεια θα συνιστούσε ένα συμμετοχικό πλάνο δράσης που επιτρέπει στους πρόσφυγες να είναι ενήμεροι και να έχουν ουσιώδη συμμετοχή και αντίκτυπο στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των υπηρεσιών που τους αφορούν, όπως και ένας μηχανισμός ανατροφοδότησης και απόκρισης της κοινότητας (με χρήση μεθοδολογικών εργαλείων όπως συνεντεύξεις, ομάδες εστίασης, ερωτηματολόγια), εξασφαλίζοντας την κατάλληλη απόκριση εκ μέρους των παρόχων υπηρεσιών με υπευθυνότητα και διαφάνεια
Υπογράφουσες Οργανώσεις
.png)
